Betg tut las lavinas èn tuttina. I dat differentas sorts da lavinas.
Lavinas: imposant e malsegir
Per ch’i possia insumma dar ina lavina èn differentas chaussas responsablas. I dependa da l’aura, vul dir quanta naiv u plievgia ch’i dat u quant fitg ch’i sufla. Vinavant dependi era da la temperatura, da la cuverta da naiv e dal territori. Na betg sco ultim è era l’uman in factur impurtant. Tut tenor la cumbinaziun da quels facturs è il privel da lavinas pli grond u pli pitschen. Uschia èsi da quintar cun privel da lavinas, cura ch’igl ha dà bler naiv ed i sufla. Spert crescha il privel da lavinas sch’i vegn aifer curt temp bler pli chaud. Lura èsi era uschia che pli taissa che la spunda è e pli privlus ch’igl è.
Lavinas pon rumper ora gist cura ch’i dat l’emprima giada naiv. La raschun perquai è ch'ella na vegn betg da sa colliar cun il terren u na chatta nagin tegn. Sch’i ha gia naiv, lura datti per mintga giada ch’i dat nova naiv ina nova rasada da naiv. Quai è da vesair bain, sch’ins prenda ina pala e fa in tagl vertical en la naiv u bain era inqual giada sin in tetg d’ina chasa. Tut tenor na sa collian quellas betg ina cun l’autra e lura èsi tgunsch pussaivel ch’ina da quellas rasadas sa ruschna giu da quella suten.
Lavina da ruttiva
Mintga giada ch'i naiva datti ina nova cuverta da naiv, e mintga cuverta da naiv è differenta. Quant grond ch'il privel da lavinas è dependa tranter auter quant bain che las differentas cuvertas da naiv tatgan ina vid l'autra. Sche las differentas cuvertas da naiv na tatgan betg bain ina vid l'autra, lura po in sulet skiunz metter en moviment ina lavina. I dat pliras sorts da lavinas, las pli privlusas per sportists d'enviern èn las lavinas da ruttiva. Nus declerain co che uschia ina lavina po vegnir messa en moviment.
Lavina da fraid
La lavina da fraid rumpa ora en in sulet punct. Pli engiu ch’ella sa mova e pli lada ch’ella daventa. Ella è main privlusa per ils sportists d’enviern. Il pli grond privel è, sch'ella avess da sdrappar cun ella ils sportists.
Las lavinas sa distatgan da sasez e quai durant ch’i naiva u curt suenter. Magari pon era sportists d’enviern metter en moviment ina tala lavina. Lavinas da fraid pon dentant era sa distatgar, cura ch’i dat sulegl e la cuverta da naiv vegn stgaudada. Entras quai na tegn la cuverta sura da naiv betg pli e sa distatga da quella suten. Per il pli capita quai en la vischinanza da grippa.
Lavina da naiv pulvrusa
Gia ina lavina mesauna da quest gener cuntanscha spert ina spertadad dad 80 kilometer per ura. Quai è la spertadad ch’in auto dastga charrar sin ina via principala. Al cumenzament cula la lavina mo. Entras la forza che la lavina, fan ils pitschens cristals da naiv turnigls davant la lavina. Cunquai che blers cristals fan quai, datti ina nivla da pulvra da naiv. Quella è sco in orcan. Quai vul dir ch’igl è betg mo la naiv che sa ruschna a val che fa gronds donns e prenda cun ella tut quai ch’è enta pe, mabain era la nivla da naiv. Quella nivla vegn era numnada buf. Quai è sco in stemprà cun ferms vents che pon suflar enturn pigns u devastar chasas. Pli taissa che la plaunca è e pli sperta che la lavina è. La lavina po avair ina spertadad d’enfin 300 kilometers per ura e chaschuna gronds donns.
Lavina da naiv bletscha
Lavinas da naiv bletscha sa distatgan per ordinari da sa sez. Quai suenter ch’igl ha pluvì u bain sch’igl è durant il di chaud. Quellas lavinas vegnan per il pli la primavaira. La raschun ch’i dat quellas lavinas è aua che sa rimna tranter las singulas stresas da naiv. Quell’aua fa che la cuverta sura sa distatga da la cuverta suten e sa ruschna a val.
Sajettar lavinas
Per ch'i na possia betg vegnir giu lavinas sin las pistas, ston quellas vegnir sajettadas.
Bulletin da lavinas
Per ir segir cun skis u snowboard duess ins dentant leger bain il bulletin da lavinas. Quel prognostitgescha exact, nua ch'il privel da lavinas è grond e nua betg.
Evaluar il privel da lavinas cun l’iPhone
En media moran en Svizra mintg’onn 25 persunas en lavinas. Il dumber pudess ins diminuir sche tuts avessan avunda savida e fissan infurmads davart dal privel da lavinas actual en la regiun. S’infurmar pon ins en l’internet (Institut per la perscrutaziun da naiv e lavinas a Tavau), radio, teletext, u ussa da nov era cun l’iPhone.