Il temp fin a l'AVS
Avant l'introducziun da l'Assicuranza per vegls e survivents, AVS, dependevan persunas attempadas e quellas che na pudevan betg lavurar per gronda part da lur famiglias, d'organisaziuns d'utilitad publica e da la Baselgia. L'assistenza als povers publica era limitada e savens fitg restrictiva.
En Svizra ha il pievel approvà 1912 la lescha per in'assicuranza da malsauns ed accidents. Il fundament per l'AVS en la Constituziun han ins stgaffì 1925. L'emprima emprova per introducir ina lescha correspundenta ha la populaziun refusà 1931. Pir suenter la Segunda guerra mundiala hai alura funcziunà. Ils 6 da fanadur 1947 ha la populaziun approvà cleramain la lescha federala davart l'assicuranza per vegls e survivents – en vigur è quella ida il prim da schaner 1948.
Dapi l'introducziun da l'AVS
L'assicuranza per vegls e survivents è vegnida revedida 10 giadas dapi il 1948. Tar l'introducziun era la renta minimala 40 francs – quai correspunda a 183 francs ozendi. Tar las revisiuns è la renta minimala vegnida auzada, fin a 220 francs il 1971 (615 francs ozendi), tar la 8avla revisiun hai lura dà in sigl dad 80% e dus onns suenter anc ina giada 25% dapli. Ensemen cun las prestaziuns supplementaras, ch'èn vegnidas introducidas 1966, ha l'AVS lura ademplì la finamira da la garanzia da l'existenza, sco previs en la Constituziun.
Dapi la 9avla revisiun vegnan las rentas adattadas regularmain a la chareschia ed al svilup dals pretschs.
Tar la 10avla revisiun, 1997, han ins introducì il sistem da rentas individualas e la partiziun d'entradas. L'emprim munta che mintga persuna survegn in'atgna renta, independent dal stadi civil. Il segund ch'entradas durant la lètg vegnan partidas e quintadas per omadus. Plinavant han ins introducì bunificaziuns per l'educaziun e tgira d'uffants sut 16 onns – e la renta per vaivs. Questa refurma ha purtà ina marcanta migliur per las dunnas che survegnivan fin là marcantamain pli bassas rentas ch'ils umens.
La vegliadetgna da renta per umens è stada dapi 1948 tar 65 onns. Tar las dunnas hai dà pliras adattaziuns.
La situaziun suenter la 10avla revisiun
2010 è la 11avla revisiun da l'AVS vegnida refusada dal parlament. 2016 hai dà ina iniziativa dal pievel «AVSplus», era quella è vegnida refusada. Nagina schanza ha era la refurma da rentas 2020 gì, l'onn 2017.
Ils 25 da settember 2022 votescha il pievel puspè davart ina refurma da l'AVS:
Adina dapli persunas retiran ina renta
Las graficas qua sut mussan che adina dapli persunas retiran ina renta. Quai ha pliras raschuns. Per l'ina vegnan las persunas en Svizra adina pli veglias che pli baud e retiran uschia sur in pli lung temp ina renta. Per l'autra vegnan plaunsieu las annadas cun bleras naschientschas en la vegliadetgna da renta.
Er la grafica correspundenta per il Grischun mussa il medem trend:
Dunnas survegnan en media ina pli auta renta d'AVS – propi?
La grafica mussa che umens e dunnas survegnan ina renta media da l'AVS ch'è sumeglianta, respectiv las dunnas levamain dapli. Quai ha d'ina vart da far cun l'uschenumnà «splitting». Per calcular quant ch'in pèr survegn or da l'AVS, vegnan quintadas ensemen las entradas dad um e dunna e lura partids sin omadus. Plinavant vegn quintada vitiers per las dunnas la bunificaziun d'educaziun – ina paja fictiva per ils onns durant ils quals ils uffants dovran tgira. Entras quai vegnan las differenzas da pajas tranter umens e dunnas quasi liquidadas en l'emprima pitga (AVS). Las dunnas retiran radund 57% da las rentas da l'AVS, dentant pajan ellas be 33% da las contribuziuns.
Uschia n'èn las dunnas sin l'emprima egliada betg mender vidlonder ch'ils umens. Qua èsi dentant da far attenziun. Quai che auza tranter auter la media da las dunnas, è la renta da vaivas. Là èn las dunnas avantagiadas cumpareglià cun ils umens. Uschia survegnan dunnas er vinavant ina renta da vaivas, sche lur uffants èn gia creschids. Ils umens survegnan quella be uscheditg ch'ils uffants van anc a scola. Plinavant survegnan er dunnas che n'han nagins uffants ina renta da vaivas, sch'ellas èn sur 45 ed èn stadas maridadas almain tschintg onns. Quai è la raschun che dunnas survegnan 97% da las rentas da vaivas e vaivs e quai auza la media da las rentas d'AVS da las dunnas.
Raschuns istoricas per midada 1997
Cun la 10avla revisiun da l'AVS han ins introducì quest sistem individual ed er il splitting (renta da pèrs che vegn partida) tar l'AVS. Quai ha muntà che mintga persuna survegn independent dal stadi civil ina renta e ch'entradas incassadas durant esser maridà vegnan da bun ad omadus partenaris. Quai ha muntà en spezial per dunnas spartidas in grond levgiament ed in grond pass direcziun egualitad finanziala almain tar l'AVS. Motivà da far questas midadas ha tranter auter er il fatg ch'i ha dà adina dapli pèrs spartids.
Guardà sur l'entira pensiun or èn las dunnas però savens anc adina dischavantagiadas. Quai pervi da la segunda pitga, la cassa da pensiun. Savens lavuran ellas numnadamain sur in lung temp be parzialmain u insumma betg. Vegn vitiers ch'ellas han era anc adina tar bleras lavus pli bassas pajas. Uschia na pajan ellas betg u pli pauc en la segunda pitga. E questa differenza vegn cuntrari a la AVS betg cumpensada tar la cassa da pensiun.
Sin in clic tut davart las votaziuns dals 25 da settember.