Siglir tar il cuntegn

Header

video
Ils Croats en l'Austria
Or da RTR dals 06.03.2015.
laschar ir. Durada: 24 minutas 58 Secundas.
cuntegn

Minoritads en l'Europa Ils Croats en l'Austria

Il redactur Ruedi Bruderer da la Televisiun Rumantscha ha visità ils Croats en il Burgenland da l'Austria.

  • Charta istorica dal Neisidlersee
    Legenda: Charta istorica. RTR

    Istorgia

    Il 16avel tschientaner han clamà ils prinzis Erdödy e Batthyány var 30'000 Croats e domicilià els en la regiun dal Neusiedlersee fin giu al cunfin actual cun la Slovenia. Quests Croats èn sa chasads en vischnancas abandunadas suenter che l'armada tirca era puspè sa retratga. Els abitavan en in territori da la signuria ungaraisa ensemen cun persunas da lingua ungaraisa, tudestga, slovaca u romanesca. L'emprima giada vegnan menziunads ils Croats 1515 en in cudesch da baselgia sper Eisenstadt. Il cumenzament dal 17avel tschientaner hajan ins dumbrà en quest territori dal Burgenland istoric, che tutga oz a l'Austria, a l'Ungaria ed a la Slovachia gia passa 120'000 Croats (var in quart da la populaziun da quella giada). Ils contacts dals Croats cun lur parents en Croazia èn vegnids restabilids parzialmain pir vers la fin dal 19avel tschientaner, promovids da la mobilitad pli intensiva en l'imperi austriac-ungarais. Il cumenzament dal 20avel tschientaner devi anc 110 vischnancas en il Burgenland nua ch'il croat era lingua da scola. Ils Croats èn er oz anc la pli gronda minoritad en l'Austria.

  • Ina statua dad in sontg cun in uffant sin bratsch.
    Legenda: Mariazell en l'Obersteiermark è in lieu da pelegrinadi. RTR

    Baselgia - il motor per lingua e cultura

    Il pli vegl document en lingua croata è in document da baselgia. La baselgia catolica ha gì ed ha er anc oz ina grond'impurtanza per la promoziun da la lingua e da la cultura croata. Dapi baud eran las scolas croatas per il pli scolas da la baselgia. Oz èn las baselgias cun lur plaivs centers da promoziun per la lingua e cultura croata. En tut datti 29 plaivs croatas ed 8 da quellas bilinguas. Dapi 60 onns edescha la baselgia er in'atgna gasetta emnila. La gronda part da la populaziun croata è catolica. In lieu impurtant per ils Croats è uschia Mariazell en l'Obersteiermark, in lieu da pelegrinadi. La Madonna da Mariazell che vala sco "Magna Mater Austriae" è era per ils Croats impurtanta, per els è ella la "Alma Mater Gentium Slavorum", la generusa mamma dals pievels slavs. Mintg'onn la fin d'avust pelegrineschan uschia var 2500 Croats a chaschun dal "pelegrinadi croat" a Mariazell.

  • Tavla cun inscret Frankenau/Frakanava.
    Legenda: Tavla da Frankenau/Frakanava. RTR

    Il nov Burgenland

    Suenter l'emprima guerra mundiala è crudà l'imperi austriac-ungarais, i ha dà l'Austria e l'Ungaria. Er il territori da colonisaziun tradiziunal dals Croats è vegnì dividì. En ina votaziun dal pievel 1921 èn daventads 50'000 Croats burgais austriacs en il stadi federal (Bundesland) dal Burgenland. Il contract da pasch da St.Germain da 1919 ha garantì emprims dretgs fundamentals a las minoritads en il Burgenland. Durant blers onns è la dumonda d'integraziun stada tar ils Croats fitg dispitaivla e las autoritads han promovì plitost l'assimilaziun che garantì al Burgenland in avegnir sco regiun plurilingua. Oz vivan ils Croats sparpaglià en quasi tut il Burgenland. En la regiun dad Oberwart/Borta, Oberpullendorf/Gornja Pulja, Eisenstadt/Zeljezno e Neusiedl am See/Niuzalj datti inslas croatas pli cumpactas. Mo pli en ina dunsaina da vischnancas datti oz anc maioritads croatas. Vischnancas cun dapli che 25% Croats dastgan duvrar inscripziuns bilinguas per lur lieu.

  • Uffants da scolina e las scolastas enturn ina maisa.
    Legenda: Ina scolina a Vienna. RTR

    La mancanza d'in center croat

    Il nov stadi federal dal Burgenland na possedeva betg pli in center istoric. Il center economic dal Burgenland istoric era anc Sopron, ina citad ch'era dentant s'expressa en la votaziun da 1921 per l'Ungaria. Il segund grond lieu, Grosswarasdorf (Veliki Boristof), era ina vischnanca croata e la maioritad tudestga dal Burgenland austriac ha preferì Eisenstadt sco nova chapitala. Ils emprims onns dal nov Burgenland èn stads dominads d'ina gronda crisa economica cun in'auta dischoccupaziun. En consequenza èn enorm blers emigrads tranter las duas guerras en ils Stadis Unids da l'America (Chicago) ed a Vienna. La colonia dals Croats a Vienna è creschida anc ina giada suenter la segunda guerra mundiala. Oz vivan circa in terz dals Croats dal Burgenland en la chapitala austriaca. En il Burgenland sez n'hai dà praticamain nagin svilup economic durant l'occupaziun russa fin 1955.

  • Dus bastiments sin in lag dal parc naziunal Neusiedlersee ed en il fund la cuntrada.
    Legenda: Parc naziunal Neusiedlersee. RTR

    Turissem, administraziun e Vienna

    Il turissem è daventà adina pli impurtant per l'economia dal Burgenland quests ultims onns. Il Neusiedlersee e ses parc naziunal èn enconuschents en tut l'Europa tar ciclists ed ornitologs. Be l'infrastructura na satisfa anc betg dapertut a las pretaisas dal turissem modern d'ozendi. Pli modern e dapli success han percunter ils viticulturs. Lur vin ha conquistà ina part impurtanta dal martgà austriac. Uschiglio vegni ditg ch'il Burgenland haja surtut ina grond'administraziun. Bleras persunas han era chattà lavur be ordaifer il Burgenland, oravant tut a Vienna ed a Graz. La gronda part abita durant l'emna en la chapitala austriaca, blers èn schizunt pendularis quotidians. Quests ultims onns èn vegnidas modernisadas las colliaziuns da tren, uschia ch'ir e turnar mintgadi daventa pli e pli pussaivel. La vita en champagna è bainquant pli bunmartgada ch'en ina citad mundiala sco Vienna.

  • In um e duas dunnas durant lavurs da tagl per in'emissiun
    Legenda: Tar l'ORF Burgenland. RTR

    Gasettas, radio, televisiun e scola: purschida reducida

    La pli veglia gasetta croata po festegiar l'onn 2010 ses 100avel anniversari. "Hrvatske Novine" è ina gasetta da l'emna e dapi var diesch onns er ina gasetta d'internet. Ina giada l'emna dapi 1946 cumpara era la gasetta da baselgia da l'uvestgieu dad Eisenstadt. Avant 30 onns hai dà las emprimas emissiuns da radio, oz lavuran var 10 persunas en il studio Burgenland da l'ORF ad Eisenstadt e fan radio (ca. 45 minutas al di), televisiun (30 minutas l'emna) ed internet per ils Croats, dentant era per las minoranzas dals Ungarais e Romas. Tenor las retschertgas da la redacziun da minoritads da l'ORF, respectivamain da la baselgia catolica vivan oz var 30'000 Croats en il Burgenland, ulteriurs 15'000 a Vienna. Las statisticas statalas discurran gia 1991 be pli da 19'500 respectivamain 6300 Croats.Entant che Vienna posseda be ina scolina croata, datti en il Burgenland sez differentas scolinas, scolas primaras e secundaras ed ad Oberwart er in gimnasi biling. Per la minoranza è questa offerta dentant insuffizienta, uschia ch'il diever dal croat sa reducescha pli e pli en il sectur famigliar. Durant l'emprima republica aveva giugà surtut la baselgia catolica ina rolla impurtanta. En sias scolas confessiunalas vegniva instruì er il croat. Durant il temp dal naziunalsocialissem (1938 - 1945) eri scumandà da duvrar il croat en scola.

  • Purtret da Josef Haydn.
    Legenda: Josef Haydn. RTR

    Tamburica, chant, saut e Haydn

    La noda-chasa dals Croats è dapi il cumenzament dal 20avel tschientaner senza dubi la musica da tamburica, colliada cun saut tradiziunal e chant. Quasi mintga vischnanca ha sia atgna gruppa da tamburica. Tamburica na signifitga dentant betg pli in tip dad instruments dal Balcan, tamburica è oz en il Burgenland ina maniera per exprimer ina tradiziun, per mussar la cultura dad in pievel u per manifestar ina furma da l'atgna identitad. Entant che la tamburica è colliada cleramain cun la vita sociala e culturala croata, vegnan associads Eisenstadt e sia anteriura residenza da la signuria ungaraisa dals Esterhazy cun il cumponist e musicist Josef Haydn. 200 onns suenter sia mort vegni tschertgà da mussar era las ragischs croatas da quest musicist da renum mundial.

Artitgels legids il pli savens