Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Engiadina Jaques Guidon e Peder Rauch – perditgas da sias uras

Duas persunas, in scepticher ed in promotur d'avant 10 onns prendan anc ina giada posiziun. Tar differents chavazzins dattan els in sguard enavos, mirond ord lur optica sin privels, schanzas, raschunond dal spiert da piunier d'antruras.

Ed oz? Èn els anc adina sceptichers u promoturs. U hani midà en il decurs dal temp opiniun?

Peder Rauch.
Legenda: Peder Rauch. MAD

Peder Rauch

in promotur da sias uras

Peder Rauch è adina stà in grond promotur dal tunnel dal Vereina. Sco secretari da la Pro Engiadina Bassa è el stà involvà gia en la fasa da planisaziun. El era ed è anc adina persvadì ch'il tunnel dal Vereina è in portal necessari e nizzaivel per la regiun da l'Engiadina Bassa.

Privel

Il privel es pro las seguondas abitaziuns. L'Engiadina Bassa nu das-cha dvantar Engiadin'Ota. Quia dependa fich ferm da las masüras dals cumüns incunter a surfabricaziun. Quel privel exista però cun e sainza Vereina.

Schanza

La schanza es quella cha'l tunel es dat in sia grondezza e capacità. Il Vereina es üna barriera. L'es cumodaivel, daplü co chargiar autos nu's poja. I nun es ün'autostrada. Quai d'eira eir l'intenziun da na cuvernar ils pizs dal trafic. Las calculaziuns as basaivan a la situaziun dal trafic chi trafichaiva sur il Flüela in Engiadina Bassa. La schanza turistica nu's das-cha invlidar. Nus vivain dal turissen, quai es noss'existenza, nossa schanza. Nus stain be verer da planisar bain – melder co oters.

Spiert da piunier

Ils pioniers ston avair visiuns e la voluntà da ragiundscher il böt. Quai es stat pro'l Vereina il cas ingio cha plüs pioniers ha gnü listessa visiun. Pro'l giubileum da 100 ons Vereina sarana propcha pioniers.

10 onns pli tard

10 ons plü tard: Il trafic s'ha tgnü in frain. Scha plü bod viagiaivan 7% dals giasts in Engiadina Bassa cul tren (na cul autotren), sun quai hoz 30%. Eir d'instà daja blers chi fan adöver da l'autotren, quai es ün guadogn per l'ambiaint. Il trafic genral dürant ils ultims 10 ons nu s'ha diminui, anzi el ha tut pro. Minchün po decider svessa sch'el voul viagiar cul tren o cul auto. Il trafic dals stadis da l'ost ha tut pro ed inchargian il trafic sülla via da l'Engiadina Bassa – na quel dal Vereina.

Jaques Guidon.
Legenda: Jaques Guidon. MAD

Jacques Guidon

in scepticher da sias uras

Jacques Guidon da Zernez è stà critic envers l'idea da fabritgar il tunnel dal Vereina dal cumenzament ennà. Ed anc oz s'exprima el da maniera critica envers il tunnel dal Vereina ed insumma envers la devisa che la mobilitad stoppia esser infinita per mintgin da nus.

Privel

Mincha porta permetta da sortir e d'entrar. Uschè eir la porta d'chà da l'Engiadina Bassa vers il nord, cuort dit il Vereina.

Tuottas duos avertüras pon esser da bön, ma eir da mal. Tuottas duos rinserran in sai avantags, ma eir privels.

Mincha uman stuvess tantüna savair, cha la mobilità cun tuot sias immissiuns es la gronda imnatscha per l'ambiaint. Quel chi promova a tuot cuost la mobilità as renda dimena culpabel.

D'avair gnü radschun cun predir ün massiv augmaint da trafic d'autos ed ün svilup exagerà sül sectur da fabrica da seguondas abitaziuns e da vendita d'immobilias, nun es ingün cuffort o alch per as far da grond. Nalafè!

I nun es bod na pussibel d'eruir cifras chi tegnan püt reguard l'augmaint da trafic d'autos. Ma l'exaimpel dal transit per Livign es significativ e po servir eir pel transir in general. Illa media dals ultims 5 ons sun nempe passats 270'000 autos l'on tras il tunnel da Livign, per buna part eir 'grazcha' al Vereina.

Il Vereina es però gnü propagà sco promoziun dal trafic public, quai chi'd es stat ün perfid imbruogl d'etiketta (Etikettenschwindel). E quel perdüra, baininclet! Be per dir!: Da quels chi vegnan cun lur auto da Hamburg e van fin in Sicilia o a Ramosch, passond tras il Vereina, nu's poja bain brich pretender, ch'els transischan suot l'insaina dal trafic public. O? E'l trafic s'augmainta d'on in on e piglia possess in fuorma da vias e da parkegis da bler massa bler terrain chi, in cas da bsögn, nu serviss plü per metter mailinterra.

«Bündnerhaus zu verkaufen – Nach Bau des Vereinatunnels in angemessener Zeit erreichbar.» Uschè be ün exaimpel d'ün inserat – per blers oters. E let aint illa vasta documainta n'haja eir la simpatica frasa: «Das Unterengadin muss endlich griffbereit werden!»

I sun gnüts ed han cumprà las chasas cha'ls indigens nu pudaivan as prestar.

I sun gnüts ed han cumanzà a s'acquistar abitaziuns da vacanzas culs cuntschaints lets fraids. L'Engiadina Bassa copcha l'Engiadin'Ota, cumbain cha'ls Valladers e'ls Jauers han bler gnü da critichar il mal svilup da la Val Sura. E dit hana adüna darcheu cun prepotenza: a nus nu'ns capita quai. Nus eschan plü furbers e ... main materialists. A la finala es nossa regiun amo tant inavant intacta. E nus, cumbain plü 'povers' co'ls Puters nu vain güsta da patir fom. E... nus vain implü eir üna 'marcanta' conscienza invers nossa lingua cha nus vain da cussalvar. Intant vegn discurrü sülla plazza da scoula da la metropola valladra adüna daplü tudais-ch e tudais-ch e tudais-ch.

Ed uossa! Il svilup sül sectur da fabrica es dvantà virulent ed agressiv eir in Engiadina Bassa. Al mumaint daja para a Scuol 705 abitaziuns; 400 da quellas nu sun para gnanca amo dattas a fit (Allegra 7 – 2009). Ma ils prossems 10 ons dajan gnir fabrichadas amo 200 implü, destinadas eir per indigens, s'inclegia, a l'ur dal cumün. Ils indigens dvaintan insomma vieplü marginals. E'ls fits d'abitaziun van amunt, e co chi van amunt! E considerain seriusamaing eir il fat, cha prümas abitaziuns han la tendenza fatala da dvantar seguondas abitaziuns.

Schanza

Che schanza da rivar cul tren o cun l'auto plü svelt al lö previs! Na, quai es in seri üna schanza, schi's fa lura eir alch scort cul temp spargnà. I's po per exaimpel ir plü svelt a Cuoira o a Turich a far cumpritas. Ir e tuornar al glistess di e profitar da venditas specialas dals gronds affars. I saran blers chi nu pudaran spettar, da pudair ir a sprun battü oura Landquart ed aint in quel zuond simpatic ed autentic Outlet village. Cumprar in cumün? Ma scha'l butier ha ün nas chi nu'ns plascha!

Da rivar però amo a chà davo esser stat a Turich a l'opera o aint il Schauspielhaus, per quai nu tendscha quai tuottüna brich. Ma quai es secundari, cultura sü o giò! Dimena as renunzcha quai a da quists evenimaints sowieso elitaris.

Quels chi lavuran giò la Bassa, rivan in venderdi saira amo a chasa. E students medemmamaing, impè da stuvair profitar da la spüerta culturala da la cità.

Ils nars da cudeschs, chi legian eir aint il tren, quels vegnan bainschi a la cuorta. Il viadi es oramai apunta plü cuort.

Laschain stara l'ironia! Eu stögl cunvgnir d'avair gugent il viadi scurzni. Implü es eir il Partens üna bella val, plü paschaivla co'l traget dramatic da l'Alvra. Ella spordscha relax!

Ma malavita va pels Valladers a perder la schanza da rivar almain minchatant in Engiadin'Ota. La 'separaziun' chi's vaiva predit e ch'ingün nun ha vuglü laschar valair s'ha propa verifichada.

Per indigens chi sun domiciliats giò la Bassa es il Vereina üna gronda schanza per balchar lur increschantüm, per far svelt üna visita a lur confamiliars o amis chi sun restats casü, apunta a quels chi han eir els subi – il frust da star e'l gust dad ir – e chi sun però restats pichats.

La schanza per l'augmaint dal prodot social brüt da la regiun s'ha verifichada.

Las chaschas cumünalas s'han implidas, almain per part. Ma quels chi profitan dal man public pretendan cun insistenza, chi vegna investi (co pudess quai esser oter?) per salvar plazzas da lavur!

Ma tuot la populaziun nun es gnüda a star plü bain. Na! Considerain be ils cuosts da vita, p.ex. ils fits d'abitaziuns chi s'augmaintan eir in Engiadina Bassa. Impressaris, la mansteranza, affarists e la gastronomia profitan però.

Üna gronda schanza per politikers e mènèdschers chi promovan il progress da's preschantar darcheu üna jada in büschmaint da festa e cun cravatta in ün ravuogl elevà e distint, es natüralmaing la gronda festa dal giubileum 10 ons Vereina.

Eviva! Insè stuvess quel sect avair ün gustin da....

Spiert da piunier

In quist cas sun ils sinonims tudais-chs per pionier plü inclegiantaivels: Bahnbrecher, Wegbereiter. Bahn as poja tradüer cun: via, senda, pista.

E, la via as poja batter, e cur ch'ella es battüda s'haja via libra d'ir sülla buna o sülla fosa via. Pel solit cumprova pür l'avegnir, schi's ha tschernü la güsta via. Per intant füssa d'acceptar tuot sco fat accumpli e laschar posar ils morts. Nischi! Sduvlar sü fundachs tuorscha sà be l'euforia da la festa da giubileum!

Il pionier guarda inavant, e quai es güst uschè, sch'el nun es stinà e batta sia via sainza guardar ne a dretta ne a schnestra, sch'el trapluna suot tuot quai chi's metta in via e til impedischa sün sia strada vers seis böt. I dà da quels chi fan quai sainza retgnentschas, impustüt schi's voulan metter ün monumaint cun lur act da pionier. Ils promotuors nu füssan its sur baras per realisar lur proget, ma i vessan gugent fat adöver da quella bella pradaria a l'ur da Lavin (vers Susch) per plazzar là la staziun dal Vereina. Quai es significativ avuonda per lur punct da vista.

Quai voul dir ch'els nu ston be metter our d'chanvà, mo scha pussibel directamaing our d'via mincha opposiziun, impustüt, scha l'opposiziun chüsa eir ella spiert da pionier. Quel spiert sarà faquint ün spiert da pionier negativ!!!

E quai ha'la fat, l'opposiziun chi's nomnaiva «Per ün Vereina radschunaivel». Quels da quista opposiziun, cul valent cumbattant Rico Falett a la testa, nu d'eiran mâ stats cunter üna colliaziun da tren da l'Engiadina Bassa vers nord, apunta, a man d'ün Vereina radschunaivel, chi voul dir: ün tren da persunas e da marchanzia cun la pussibilità da transportar – in cas specials eir autos, sco sülla lingia da l'Alvra. Per taschantar e metter in ridicul l'opposiziun, gniva dit, cha quels querulants sajan a priori cunter ün Vereina, chi saja cuntschaint ed evidaint, ch'els provan da bloccar mincha 'svilup' e 'progress'.

Quist «Vereina radschunaivel» pretendaiva dals respunsabels dal proget, chi consideressan eir ün transport dad autos decentralisà, quai chi füss stat resguardà almain ün zich plü bain il trafic public proclamà cun gronda insistenza dals promotuors.

Cumanzà ha l'actività dals pioniers dal Vereina cun la dumonda da concessiun. Id es cumprovà, cha quella es gnüda accordada in möd dubitaivel. L'opposiziun chi vaiva pretais da reponderar il proget dal transport d'autos schmasürà es – sco tuot las opposiziuns – gnüda discreditada dals promotuors. I varan gnü dit: ma che craina insè, quels pêr straviats? Fat esa, cha blera glieud dubitaiva da la benedicziun dal transport dad autos, a tuottavia la populaziun da Susch ed uossa forsa eir ils Zernezers chi stan dasper il stradun.

Ma che ha quai güdà e che güda quai, schi nu s'articuleschan e be dischan, chi vöglia opposiziun?

10 onns pli tard

Quels chi d'eiran aderents dal Vereina avant 10 ons, til stuvaran eir uossa lodar, magari eir schi'd han intant tscherts dubis da la benedicziun da quista «ouvra dal tschientiner».

La critica güstifichada da blera glieud nu vegn tutta in seri: la staziun dal Vereina a Sagliains nu satisfà amo adüna na. I manca üna dretta sala d'aspet (in cas da sbischaduoirs giò dal Flüela), i mancan secrets e per da quels antics o relicts, chi nun han amo adüna na ün telefonin, eir üna cella da telefon. Id es eir da savair, cha propa al cumanzamaint d'eira il trafic da persunas sà gnü resguardà sco secundari in congual cul transport d'autos. Per ir a retschaiver ün impedi chi vegn tras il tunnel esa dad ir a Lavin, e quai eir in cas da fufnadas.

Las stagnaziuns da trafic al Vereina o – dit per bun rumantsch: ils 'staus', nu saran d'eliminar. Ma il transit (in cas da 'staus') sü e giò per val sto gnir garanti.

Intant n'ha eir eu fat rich adöver dal Vereina. Ed ün pêr jadas n'haja dafatta chargià meis auto. Il fat d'eira sà accumpli! Ma eir il tren da persunas, surtuot pel turissem nun es a bön da l'ambiaint. Da las staziuns davent nempe van ils viagiatuors suvent inavant cun autos privats chi vegnan a tils tour o cun autos da posta chi sun – almain tanter las stagiuns – mal e dafatta fich mal occupats e tschütschan fich blera benzina chi parfümescha l'ajer.

Survivü 68 ons n'haja, e quai na be malamaing,eir sainza quista comodità da transir. Ed a meis avis – ma quai nu das-cha dir dad ot – nu stuvess la frequenza da l'urari esser uschè spessa. In tschêl nu's riva sà ne plü bod ne plü tard co quai chi sta scrit aint illas stailas.

Per glivrar repeta mia admoniziun, chi saja da restrendscher stringentamaing la mobilità, schi sto esser – cun roudas quadras. I dischan cha'l velo/bike saja il salvamaint per l'ambiaint. Ma ils sportists nu vegnan cul bike davent da chi sa mâ ingio per as partecipar al marathon intuorn il Parc naziunal. O?

Mincha uman eir be ün zich radschunaivel chatta p.ex., chi'd es bod pervers da pretender ün tact d'urari d'ün quart d'ura tanter Turich e Berna, e chi saja inacceptabel, cha quel da San Galla chi s'ha decis da lavurar pro l'administraziun federala a Berna fetscha mincha di duos jadas il viadi tanter seis lö da lavur e seis domicil. Id es eir incredibel, cha las tomatas chi creschan in Italia vegnan 'elavuradas' a conservas in Ollanda, e chi tuornan davo in Italia, per gnir furnidas da là davent al marchà. Ed uschè inavant!

Don Quijote cumbattaiva cunter muglins da vent. Per cumbatter la mania da la mobilità vess el amo bainquant daplü fadia.

Artitgels legids il pli savens