Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Engiadina Il rumantsch sco lingua secreta

Durant la segunda guerra mundiala han ils nazis observà massa glieud – surtut er schurnalists. In correspundent svizzer pudeva atras il rumantsch guntgir in pau questa spionascha.

Reto Caratsch è stà in um cun curaschi civil. Sco correspundent svizzer da la Neue Zürcher Zeitung ha el vivì dal 1930 fin il 1940 a Berlin. Sias ideas liberalas èn sa mussadas er en ses artitgels. El ha per exempel sco in dals emprims numnà Hitler in dictatur. Er pervi da quai han ils nazis observà Caratsch.

video
Reto Caratsch
Or da Telesguard dals 30.05.2017.
laschar ir. Durada: 3 minutas 26 Secundas.

Ils nazis legian tut

Sche Reto Caratsch e sia dunna Irma n’eran betg al medem lieu, scrivevan els brevs in l’auter – adina en rumantsch. En il ses relasch, ch’è en il Archiv svizzer da litteratura a Berna, sa chattan dentant er brevs ch’èn scrittas en tudestg. Quellas èn vegnidas scrittas durant ses temp a Berlin.

Ils nazis avevan pretendì dad els dus da scriver en tudestg – uschiglio avessan ils nazis probabel simplamain betg tramess vinavant lur brevs. Quai fiss stà nausch per Reto ed Irma Caratsch, perquai che quai era ina da las sulettas manieras per restar en contact da quel temp.

Betg mo las brevs

Reto Caratsch saveva, ch’ils nazis tadlavan ses telefonats. Per trametter infurmaziuns delicatas telefonava Caratsch ad in collavuratur da la NZZ ch’era er in Rumantsch. Durant il telefonat deva el lura tras questas infurmaziuns uschè spert sco pussaivel, fin ch’ils nazis interrumpevan lur lingia.

Er ils telefonats privats controllavan els. Durant il temp che sia familia steva cun el a Berlin e che sia dunna Irma telefonava cun sia mamma an rumantsch, interrumpevan ils nazis regularmain lur conversaziun e pretendevan dad ellas da discurrer ina lingua chapibla.

Persona non grata

L’onn 1940 ha Reto Caratsch gì da bandunar la Germania pervi d’in artitgel che na plascheva betg als nazis; el aveva scrit che l’amicizia dals Tudestgs ed ils Soviets haja sfessas, avant che quai era uffizialmain uschia. El è daventà ina «persona non grata» ed ha stuì bandunar la Germania entaifer in’emna.

RTR Telesguard 17:40

Artitgels legids il pli savens