Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Gia vis? Il refugi dal randulin e scriptur Peider Lansel

Il clutger da San Peder a Sent era ses lieu apprezià per scriver e cumbatter per il rumantsch.

Quasi tut la vita è Peider Lansel (1863-1943) s’engaschà per la lingua rumantscha. El ha scrit ed er translatà texts. Uschia ha el scrit cudeschs cun versins e texts per chantuns, ma er translatà poesias da litteratura mundiala en rumantsch, per exempel da Nietzsche, Heine, Goethe ed auters.

Tranter auter è Peider Lansel stà ins dals fundaturs dal «Chalender Ladin». En pli ha el era cumbattì per che la lingua rumantscha daventia la quarta lingua naziunala en Svizra, tge ch'è lura capità l’onn 1938.

Per ses engaschament a favur da la lingua e cultura rumantscha è el vegnì undrà il 1933 cun il titel «doctor honoris causa» da l’Universitad da Turitg. Pli tard ha el er retschavì il «Schillerpreis» per sias ovras poeticas.

Peider Lansel – biografia ed ovras

Avrir la box Serrar la box
  • naschì a Pisa il 1863
  • scolas a Sent, Cuira e Frauenfeld (scola da commerzi)
  • cun 16 onns entra en fatschentas da famiglia en la Toscana
  • sa retira da fatschentas il 1906 e sa deditgescha a cultura rumantscha
  • domicil a Genevra e Sent
  • 1926-1934 novas occupaziuns cun affars da famiglia en Italia
  • 1934 return definitiv en Svizra
  • Mort a Genevra il 1943
  • Lirica: «Primulas, prümas rimas e versiuns poeticas» 1907, «La cullana d’ambras» 1912, Il vegl chalamer» 1929, «La funtana chi staina» 1936, «Fanzögnas» 1939, Poesias originalas e versiuns poeticas, tgiradas dad Andri Peer 1966, Musa ladina 1910, 1918, Musa rumantscha 1950.
  • Prosa: «Grusaidas albas» 1906
  • Schurnalistica: «Ni Italians, ni Tudais-chs, Rumantschs vulain restar», 1913 e 1917, «Ils Retoromantschs», 1936.

Cumprà la baselgia cun il clutger

La famiglia da Peider Lansel ha vivì en Italia ed era sco bleras autras a Sent ina famiglia da «randulins». Sur stad turnava la famiglia Lansel en patria. Peider Lansel era in commerziant cun success ed ha uschia gì la pussaivladad da cumprar la baselgia ed il clutger da la famiglia Corradini.

Sisum en il clutger ha el chattà il lieu ideal per lavurar en ruaus. Là ha el pudì sa profundar en la cultura rumantscha e sia lavur sco poet.

audio
La baselgia da Peider Lansel – Clà Sarott dat pled e fatg
ord Actualitad dals 03.08.2021.
laschar ir. Durada: 3 minutas 24 Secundas.

La famiglia Piguet – ils possessurs da la baselgia San Peder

Gabriel Piguet è in sutbiadi da l'enconuschent poet Peider Lansel. El ed ulteriurs parents possedan la chasa, la baselgia ed il clutger a Sent. Lur finamira è da mantegnair la substanza uschè bain sco pussaivel.

Oz è l'anteriura chasa da Peider Lansel e sia famiglia ina chasa da vacanzas. Ma la famiglia Piguet ha adattà be minimalmain l’intern. Tut è restà oriund ed original. La stiva veglia cun purtrets da la famiglia, las stanzas en lain, perfin la maisa cun ils magiels da tinta e la penna per scriver èn anc da vesair. Peider Lansel ha vivì per part en Italia e perquai sa chattan qua era stgaffas e structuras en stil talian. Ina da las stanzas ha il plafond cun furmas e structuras da gip sumegliant a quellas en ils palazis talians.

La chasa e la baselgia cun il clutger èn be per part accessiblas publicamain. Tenor il possessur Gabriel Piguet è quest il segund dachasa da la famiglia, tge che duai restar uschia.

audio
Gabriel Piguet il sutbiadi da Peider Lansel
ord Actualitad dals 03.08.2021.
laschar ir. Durada: 2 minutas 36 Secundas.

Las impressiuns dal redactur engiadinais

La chasa, las restanzas da la baselgia cun il clutger nua ch’il poet Peider Lansel lavurava èn be per part accessiblas. Il sutbiadi Gabriel Piguet ha avert las portas e manà il redactur sisum en il clutger e la baselgia San Peder.  

audio
Gia vis? Peider Lansel – Impressiuns persunalas da la baselgia
ord Actualitad dals 03.08.2021.
laschar ir. Durada: 1 minuta 59 Secundas.

Ir e turnar – in tema central per Peider Lansel

Avrir la box Serrar la box

Si’ovra è marcada dal tema central da randulins: l’ir ed turnar. Il suandant sonet tematisescha il mal da bandunar la patria.

Partenza
Daman eu part! – Daman, cur cha’l sulai
darcheu sco uoss’at sclerirà, o val,
sun eu fingià sur munts. Cumpagn fatal,
l’increschantüm viadi fa cun mai.

No’ns vain inclets. – Tü sas quai ch’eu manai,
suprem’amur dal cour, pajais natal!
Ed hoz ch’eu part, schi brich cun ün banal
pled dad adieu poss tour cumgià da tai.

Sa pasch otischma sport m’ha l’orizont
da ta pizza, cha l’infinit sublima –
üna pasch ch’i nun ha nöglia d’uman.

Cun quella tuorn darcheu davent i’l muond,
e meis silenzi plü co pleds exprima:
Grazcha, ma val! – Adieu! ... Eu part daman.

Ouvras 1966, 63/64. Cità ord: Gion Deplazes: Funtaunas, tom 3, 1990.

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens