Radiotelevisiun Svizra Rumantscha raquinta tge che motivescha il club 1889 da restaurar vaguns e locomotivas veglias e ha discurrì cun glieud che han lavurà pli baud tar la Retica e cun da quella che lavuran ussa tar la Retica. Plinavant ha RTR vulì savair pertge che questa lingia è fitg impurtanta tant per il traffic da persunas sco era per il traffic da martganzia.
La Viafier retica - il bun patrun?!
Dapi 100 onns cursescha il tren da la Viafier retica era sin la lingia tranter Bever e Scuol en l'Engiadina Bassa. La Viafier retica è perquai in patrun impurtant per la regiun. Ma tge patrun è la Viafier retica? La Marella dal Radio Rumantsch discurra cun glieud che han lavurà pli baud tar la Retica e cun da quella che lavuran ussa tar la Retica.
Impressiuns da la festa
Bever, Zuoz, Lavin e Scuol. 4 vischnancas, 1 festa. Festa pel giubileum da 100 onns Viafier retica Bever - Scuol/Tarasp. Da discutar ha era Petrus e si’aura. Mo el n’è betg stà bun da ruinar la bun’atmosfera tar ils giasts da festa. En tut èn passa 10’000 persunas stadas a la festa.
Club 1889
Per blers è il tren simplamain in med da transport dad A fin B. Per auters signifitga il viadi sez cun il tren gia in’aventura. Anna Caprez ha fatg viadi cun il tren sin il traject tranter Bever e Scuol, nua che la Viafier retica festivescha quest onn il giubileum da 100 onns.
In di cun il tren
Per blers è il tren simplamain in med da transport dad A fin B. Per auters signifitga il viadi sez cun il tren gia in’aventura. Anna Caprez ha fatg viadi cun il tren sin il traject tranter Bever e Scuol, nua che la Viafier retica festivescha quest onn il giubileum da 100 onns.
Accidents ed incaps
Dapi 100 onns charreschan ils trens da persunas e martganzia da l’Engiadina si e giu sin in traject che n’è betg da sutvalitar. Privels dat quai blers. In sguard sin ils accidents ed incaps dals ultims 100 onns.
Accident da la Viafier retica en la Val Mela
Il pli tragic accident da l’istorgia da la lingia da la Viafier retica è capità il 29 d’avust 1911. Tar la construcziun dal viaduct da la Val Mela, visavi Brail, è crudà ensemen la puntanada, i ha dà 12 morts. 100 onns suenter è quai accident ì per part en emblidanza.
"Il tren da la speranza" - 100 onns Bever – Scuol
L'entschatta dal 20avel tschientaner era il temp da las grondas visiuns da viafier. Uschia siemiava l'Engiadina ch'in bel di passassan tras la val trens internaziunals da Minca a Milaun. Avant 100 onns era collià l'arriv dal tren cun grondas speranzas, a la gronda festa d’inauguraziun la fin da zercladur 1913 a Scuol eran preschents betg main che trais cussegliers federals. Pervi da l'entschatta da l'emprima guerra mundiala en il 1914 è restada la cuntinuaziun dal tren en direcziun dal Tirol e da la Bergiaglia dentant in siemi.
La staziun da Scuol è dapi quella giada ina staziun a chau, cumbain che dapi il 1999 rivan tras il Veraina era trens directs da Cuira en la chapitala da l'Engiadina Bassa.
En il film "Il tren da la speranza" raquinta Ruedi Bruderer durant in viadi da Bever a Scuol cun numerus documents, films e fotografias originalas, l'istorgia da quests 100 onns viafier en l'Engiadina.
"Mes bab ha furnì la crappa per la viafier"
La lingia da la Viafier retica Bever-Scuol è vegnida fabritgada en be 3 onns. Cumenzà l'onn 1910 - inaugurada l’emprim da fanadur 1913. E per realisar quai en in uschè curt temp hai duvrà millis da lavurants. Quests na devi da quel temp en l'Engiadina. Uschia che pli u main tuts eran lavurants che vegnivan da l’ester, per part èn els dentant restads en l'Engiadina.
La festa d'inauguraziun - in di da pumpa
Igl è stà ina capodovra - la lingia electrifitgada da Bever a Scuol. Ils 28 e 29 da zercladur 1913 è la prima lingia electrifitgada da la Viafier retica stada a fin e pronta per l’inauguraziun. I saja stà ina festa da pumpa, uschia vegni ditg. Documents che cumprovan quai avain nus chattà en l’archiv da la Viafier retica a Cuira.
Il locomotivist che ha vis M13
Accidents - er quai tutga tar ils 100 onns Viafier retica Bever - Scuol. Igl era la saira, curt avant las 10, ils 30 avrigl 2012. Il locomotivist Patrick Marending ha tschiffà l’urs M13. In eveniment ch’il locomotivist na vegn mai ad emblidar. Cun nus è el anc ina giada turnà al lieu d’accident.
L'emprima lingia electrifitgada
Igl è stà insatge cumplettamain nov per la Viafier retica. Nagina vapur, nagin schuschuri e nagin fim pli. Ils 49 kilometers electrifitgads tranter Bever e Scuol è stà ina lavur da piunier. Ma per ils responsabels è quai er stà difficil, ad els mancava l’experientscha. Nus avain visità Armin Brünnger, in maschinist da Samedan, ch’enconuscha fitg bain las locomotivas veglias. Cun el avain nus fatg visita a las emprimas locomotivas electrifitgadas dal 1913 e dal 1914.
Proxima fermativa: Baraigla
La devisa da la Viafier retica, avant 100 onns cur ch’igl è vegnì fabritgà la lingia Bever- Scuol, era che mintga cumin survegn sia atgna staziun. Be tar il cumin da Ftan è quella staziun, ch’è ussa a Baraigla, vegnida messa en dumonda. Ma ils da Ftan han quella giada avant passa 100 onns cumbattì per quella staziun e la fin finala gudagnà.