«Uschia sco igl è, n'èsi segir betg bun. Sch’ins conguala quanta responsabladad che nus dunnas da part surpigliain e tge paja che nus survegnin per quai, vesa ins schon che insatge na constat betg. I fiss flot, sche la politica reagiss sin quest problem ed adattass las cundiziuns da lavur.» Quai di la dunna da part Lucrezia Schorta. Ella lavura dapi 22 onns en l’ospital da Samedan. Radund 200 poppins naschan là mintg’onn. In servetsch dura 12 uras – adina da las 7 fin las 7. Gist er ils servetschs da la notg sajan pesants. «En quest punct duvrassi reglas, gist er per dunnas da part pli veglias», agiuntescha Lucrezia Schorta. Ma betg be las dunnas da part en ospitals pitschens han cundiziuns da lavur suboptimalas, er en ils ospitals gronds stattan ellas fitg sut squitsch.
Dapli naschientschas, damain persunal
«Ils ospitals ston spargnar e spargnan ussa er tar il persunal. Il medem mument haja dà quests ultims onns in pitschen babyboom, numnadamain dapli naschientschas. Ils ospitals han reagì ed han creà novas salas da parturir, ma i n’han betg engaschà necessariamain dapli dunnas da part.» Madlaina Janett lavura dapi 14 onns en ospitals gronds en la regiun da Turitg. Ditg er en l’ospital Triemli. «In servetsch da notg vul dir per ina dunna da part, lavurar tras. Ils poppins na spetgan betg fin ch’i vegn bun’ura», di ella. Tuttina ha ella be quatter emnas vacanzas l’onn. En auters mastergns vegnan cumpensads servetschs da notg cun dapli vacanzas u cun dapli paja. «Ina spendrera che vul viver da sia lavur, sto lavurar fitg bler!», di Carmelia Gort. Ella è dunna da part cun corp ed olma. Ma avant 2 onns ha ella dà si sia plazza en l’ospital da Glion causa las cundiziuns da lavur. Servetschs da pichet, servetschs da notg, massa pauc persunal – uschia na sa lascha betg cumbinar la lavur cun in’atgna famiglia. Il frust saja ch’ils problems sajan enconuschents e ch’i na capita tuttina betg bler. «Igl è ina clamada da femnas. E las clamadas da femnas èn plitost sut pajadas. E quai è ina chaussa che sa mida be plaun, sche insumma», concluda Carmelia Gort.
Tractativas senza fin
La WHO ha deditgà l’onn 2020 al persunal da tgira ed a las dunnas da part. E quai per l’emprima giada insumma. L’occasiun è l’anniversari da 200 onns da Florence Nightingale che ha cumbattì gia da ses temp per la renconuschientscha da las dunnas en mastergns da tgira. Sin il mund datti radund 2 milliuns dunnas da part. Ellas han ina rolla impurtanta en il provediment da la sanadad. Ina da las cumpetenzas impurtantas da dunnas da part saja d’avair pazienza. «Nus perdain però planet la pazienza», di Barbara Stocker Kalberer. Ella è la presidenta da la federaziun svizra da las dunnas da part. Dapi 5 onns duran gia las tractativas per cundiziuns da far giu quint actualisadas per las dunnas da part che lavuran sin agens custs. Actualmain lavuran las dunnas da part anc adina cun tariffas ch’ eran vegnidas definidas l’onn 1995. Er per las dunnas da part ch’èn impiegadas en in ospital pretenda la federaziun svizra da las dunnas da part meglras cundiziuns da lavur, avunda persunal e pajas adattadas. Las cundiziuns da lavur e las pajas da las dunnas da part divergeschan ferm da chantun a chantun. Las pretaisas èn veglias, las dunnas da part spetgan anc adina che la politica reageschia.
Emblidà las dunnas
La crisa dal coronavirus haja mussà a moda impressiunanta che la lavur da las dunnas da part na para d’avair ina gronda lobi e renconuschientscha. En tut ils stabs da crisa saja simplamain vegnida emblidada la lavur da las dunnas da part – e tge material, tge spiertas e tge reglas novas ch’i dovria per lur lavur e per las pagliolancas. «Sche umens parturissan ils uffants, avess ins segir pensà londervi», di Barbara Stocker Kalberer. Ma er sche la pandemia dal coronavirus bitta sumbriva sin las festivitads da l’onn internaziunal da las dunnas da part, la crisa fa er vegnir a la glisch tschertas chaussas. «Questas ultimas emnas han mussà che il persunal da tgira e las dunnas da part èn relevants per il sistem e che lur lavur è existenziala per nossa societad.»
