Il piunier
Gion Peter Casanova da Vrin emigrescha 1890 a New York. El aveva lura 26 onns. Tge ch’el ha traffitgà en ils Stadis Unids n’è betg enconuschent. Ins sa mo sminar/supponer ch’el è insaco vegnì en contact cun la branscha da film. En scadin cas è el cun 50 onns turnà en sia patria, equipà cun ina camera da filmar. Las rollas da film ha el tramess a New York a Fox News, la pli impurtanta firma americana da producziun da films da lez temp.
Quai film è grondius. Quai è vairamain fitg custaivel.
Emissiuns entiras
Cun in click sin la roda pon ins mintgamai activar suttitels.
L'odissea da las rollas da film
Ch’ins chatta en Surselva films da 35mm è extrem rar.
La primavaira 2017 surdat Werner Haas da Bravuogn 8 rollas da film a la Fundaziun grischuna per la fotografia. Suenter in per mais èsi cler, ils maletgs da las rollas èn ils pli vegls films da 35mm da la Surselva ed il filmader è Gion Peter Casanova da Vrin. Co vegnan ils films dal filmader da Vrin si Bravuogn? L’emprim erta la nezza Marionna Caviezel-Casanova las rollas da ses aug Gion Peter Casanova, enavant vai tar la nezza da segund grad Margreta Rogantini-Caviezel, che sa chasa a Cazas e da là van las rollas tar la nezza da terz grad Therese Ferrari-Rogantini. Suenter la separaziun restan las rollas en tschaler da ses ex-um a Giuvaulta. Ils onns 90 vendan Alex Mengelt alura las rollas a la fiera da plugls Gänggelimarkt, nua che Werner Haas da Bravuogn cumpra ellas. Uss 20 onns pli tard regala el il material a la Fundaziun grischuna per la fotografia.
Da quellas rollas da film sai jau mo che mia mamma ha ertà ellas dad in aug, trais generaziuns enavos.
Las istorgias filmadas
En emprima lingia ha Gion Peter Casanova filmà en sia patria, en la Lumnezia. Ils pli bler material filmic exista da la lavur da guaud en la Val Dadens da Silgin. Ina val spuretga, accessibla mo l’enviern, cura che las lavinas empleneschan il funs da la val.
A Vrin sez ha Casanova filmà la processiun da perdunanza che passa sur plaz cadruvi. Ins vesa sur Aluis Simonet sut il baldachin cun la monstranza e tranter ils umens in mattet cun costum da mariner e chapè da strom. Probabel il figl da Margherita Citelli-Cavieziel, maridada a Milaun cun il possessur d’ina fabrica da chapels.
Trais sequenzas mussan il mintgadi puril, la stgargiada da chaschiel sin l’alp Ramosa, il transport da fain giu da l’alp Bargianecla visavi Cons, e mo in per paucs maletgs d’ina famiglia che sa metta sin via per ir a culm.
A Lumbrein ha Gion Peter Casanova filmà il cumin dal 1923, mistral era da lezzas uras Casper de Mont da Vella. Ins vesa bain la moda speziala da dumbrar vuschs en Lumnezia. Ils umens che passan tras «in spurtegl», nua ch’els vegnan dumbrads.
Sper las filmadas en Lumnezia è Gion Peter Casanova er stà si la Cadi cun sia camera. Là ha e filmà la bova da Tavanasa e quella da Zignau dal 1927. Da la bova da Tavanasa existan mo singuls maletgs. Ina scena mussa la punt da betun, ch’è ida cun la bova. La punt dal famus inschigner Robert Maillart. Dapli maletgs hai da la bova da Zignau che ha destruì la baselgia.
Il tresor per il stgazi
Las 8 rollas da film da Casanova èn restauradas e digitalisadas e vegnan uss magasinadas en ils tschalers da segirtad da la Cinémathèque Suisse, l’archiv federal dal film che sa chatta damanaivel da Losanna. La Cinémathèque ha ils indrizs adequats per archivar films da nitrat che piglian tgunsch fieu ed ina giada en flomma na san ins betg pli stizzar els.
Tgi che vul mirar tut ils films uss e forsa era ina giada pli tard, quel chatta tut il material sin la pagina d’internet da la Fundaziun grischuna per la fotografia.