Siglir tar il cuntegn

Header

audio
L’Engiadina – «terra promessa» da l’art?
Or da Marella dals 06.12.2020. Maletg: Keystone
laschar ir. Durada: 44 minutas 13 Secundas.
cuntegn

Quatter persunas raquintan L’Engiadina – «terra promessa» da l’art?

L'Engiadina carmala adina dapli aficionados d'art da l'entir mund – ed als volva las testas. Tge fa quai cun la val? Nus essan stads a la tschertga da respostas – cun in hotelier, in'artista, in gallarist ed in'istoricra d'art.

Durant ils ultims 30 onns han numerusas instituziuns procurà en l'Engiadina per in veritabel boom en la vita culturala. Il resultat: Nagina regiun en las Alps è ozendi uschè activa sin il champ d'art contemporan sco l'Engiadina.

Intgins exempels? En il clima da schampagner da l’Engiadin’Ota èn vegnidas fundadas pliras gallarias per art contemporan. L’epicenter da la scena è – sper San Murezzan – il vitg da Zuoz cun il Hotel Castell, cun gallarias da renum sco Tschudi, ubain cun ils Engadin Art Talks, in festival dal who is who mundial.

Er en Engiadina Bassa èn numerus ils lieus d’inscunter: La chasa da Nairs a Scuol; il pitschen imperi da la Fundaziun Not Vital ad Ardez, Sent e Tarasp; alura las iniziativas a Lavin cun ina tribuna, exposiziuns, in hotel ed in bistro; e dapi in onn e mez fa il Muzeum Susch furora sco punct culminant dal progress dals ultims onns.

Christoph Rösch, dapi passa 30 onns manader dal center d’art Nairs a Scuol, è in dals piuniers da la scena d'art contemporan en l'Engiadina.
Legenda: Christoph Rösch, dapi passa 30 onns manader dal center d’art Nairs a Scuol, è in dals piuniers da la scena d'art contemporan en l'Engiadina. Keystone

Amaturs d'art e randulins dal jetset

L’Engiadina dad ozendi è s’emancipada dal mitus enturn Segantini, Nietzsche u Steiner – er sche lur pleds e purtrets furman fin oz l’identitad da la val. La regiun è en il fratemp daventada in lieu da pelegrinadi tant per collecziunaders d’art bainstants e discrets, sco er per amaturs da tenuta urban-liberala ch’èn averts per experiments.

Ils blers da quests «turists da cultura» rimnan u creeschan art, apprezieschan bun design, s’engaschan en ils vitgs u cumpran chasas. Qua tras sa schlian ils cunfins tranter indigens ed esters. Il gallarist d’ordaifer cun perdavants engiadinais turna en la val; il giast da vacanzas fundescha gist in entir museum; e l’artist engiadinais scuvra il mund sco randulin da jetset.

En quest dossier ans avischinain nus cun quatter persunas a l'amur engiadinaisa per l'art, e quai en furma da text, tun e maletg. Las biografias da noss protagonists èn cumplettamain differentas – però insatge als collia: ina passiun profunda per l'art.

audio
Introducziun
ord RTR Audio dals 30.07.2020. Maletg: Keystone
laschar ir. Durada: 4 minutas 38 Secundas.

E voilà noss inscunters:

Hans Schmid, patrun-hotel e pictur

El lavurava fin il 2007 sco manader da l’uffizi da cultura dal chantun Son Gagl – alura ha Hans Schmid visà il post segir tar il stadi per realisar in siemi ristgà: El ha surpiglià il Hotel Piz Linard a Lavin, ensemen cun sia dunna da lezzas uras. Dapi lura è il hotel daventà popular oravant tut tar giasts affins a l’art e design. La chasa porscha er occurrenzas culturalas, davent d’exposiziuns fin concerts. Il patrun-chasa creescha sez maletgs ch'el expona en ses hotel. Ultra da quai sa fatschenta l’um da 56 onns sco publicist cun la vita sociala en vitgs perifers sco Lavin.

La val na dovra nagin marketing. La val dovra abitaziuns pajablas per quels che lavuran qua.
Autur: Hans Schmid

Schmid è conscient ch'in hotel d'art e cultura è insatge nunusità per blers indigens, er anc suenter 13 onns. Dentant beneventa el il dialog tranter la glieud dal lieu e giasts – ed el giavischa che la politica investiss damain en chanuns da naiv e purschess persuenter meglras cundiziuns per quels che pussibiliteschan cultura.

audio
Hans Schmid
ord RTR Audio dals 29.07.2020. Maletg: RTR, Donat Caduff
laschar ir. Durada: 13 minutas 56 Secundas.

Flurina Badel, artista ed autura

Flurina Badel, creschida si a Lavin e Guarda, ha vivì durant 15 onns en differents lieus sin l'entir mund, davent dal Maroc sur Buenos Aires fin a Surcasti. Avant dus onns è l'artista ed autura turnada a Guarda nua ch’ella viva cun ses partenari Jérémie Sarbach. La dunna da 36 onns è adina puspè engaschada en la vita culturala da l’Engiadina Bassa. L’onn 2016 ha ella gidà da posiziunar danovamain il center d’art contemporan Nairs a Scuol. Oz porscha ella sezza residenzas per artists en sia chasa.

La colonialisaziun da la val fa mal a mai, però na less jau betg esser conservativa.
Autur: Flurina Badel

Badel era fascinada gia da pitschna da la gronda diversitad da l'art visual en la val. Ella beneventa ch'i dat adina dapli instituziuns che preschentan art en la val e chatta impurtant d'esser avert a novs impuls. Però sa fa ella quitads ch'il bler chapital d'ordaifer pericliteschia l'existenza da blers indigens. Viva in di forsa nagin pli a Guarda?

audio
Flurina Badel
ord RTR Audio dals 29.07.2020. Maletg: RTR, Donat Caduff
laschar ir. Durada: 13 minutas 20 Secundas.

Andrea Caratsch, gallarist

La famiglia dals Caratschs è ina famiglia engiadinaisa da randulins sco ord il cudesch. Ils perdavants d'Andrea Caratsch han fatg carrieras en l'exteriur sco interprendiders, advocats, poets, schurnalists e diplomats. Intgins dad els èn er s'engaschads sco promoturs dal rumantsch. Andrea Caratsch sez sa ha stgaffì in num sco gallarist. L'um da 55 onns viva cun sia famiglia a S-chanf e maina a San Murezzan ina gallaria. Quella sa deditgescha ad intgins gronds da la scena mundiala, davent da Not Vital sur il relasch da Helmut Newton fin Andy Warhol.

Blers indigens han retegnientschas da far visitas a gallarias. Donn: nossas portas fissan avertas a tuts.
Autur: Andrea Caratsch

Il gallarist na zuppenta betg ch'el profitescha dal renum glamurus da l'Engiadin'Ota. El sa distatga però dal clisché che gallarists sajan be vendiders e commerziants. Las bleras gallarias sajan en emprima lingia in enritgiment cultural er per ils indigens. Ils Engiadinais sajan numnadamain da vegl ennà interessads a quai che capita sur ils cunfins da la val ora.

audio
Andrea Caratsch
ord RTR Audio dals 29.07.2020. Maletg: RTR, Donat Caduff
laschar ir. Durada: 14 minutas 29 Secundas.

Dora Lardelli, istoricra d'art

Ella è la gronda eminenza da l’istorgia da cultura en l’Engiadina’Ota: Dora Lardelli, confundatura e presidenta da l’Archiv cultural da l’Engiadin’Ota. La Bregagliotta da 66 onns sensibilisescha dapi passa trais decennis il public per l’ierta culturala da la regiun: cun referats, publicaziuns ed exposiziuns. Sco paucs auters chapescha ella da metter al lieu la scena locala d'art en in context istoric sur pliras generaziuns.

Beuys, Warhol, Kokoschka: tuts eran fingià en la val. I manca però in lieu da mussar quai.

Lardelli beneventa fitg l'engaschi da las gallarias d'art. Ella vul dentant ir in pass vinavant. Ella giavischass ina chasa publica nua che l'art dals ultims 100 onns na vegn betg be mussà, però er intermedià al public. Tenor ella fiss perquai in museum d'art ina necessitad per l'Engiadin'Ota. Ed ella sa dumonda: Èn las organisaziuns turisticas prontas da valurisar meglier las purschidas culturalas en la val, sco che quai capita cun il sport e la bellezza da la natira?

audio
Dora Lardelli
ord RTR Audio dals 29.07.2020. Maletg: RTR, Donat Caduff
laschar ir. Durada: 12 minutas 51 Secundas.

Per concluder ...

Quatter persunas, quatter parairis: Noss dossier concludain nus cun in'analisa persunala en il studio dad RTR a Cuira.

audio
L'art en l'Engiadina: in facit
ord RTR Audio dals 30.07.2020. Maletg: Keystone
laschar ir. Durada: 8 minutas 18 Secundas.

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens