Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Mes giavisch Ponderaziuns davart la lingua rumantscha en ina societad diversa

Jau sai rumantsch. Jau discur rumantsch. Tge munta quai – oz ed en 100 onns?

Ina lingua è in vehichel da communicaziun, quai è segir ina resposta. Nus pudain discurrer rumantsch cun tut tschellas persunas che chapeschan rumantsch. Quantas persunas èn quai anc en tschient onns? Forsa bler pli paucas che oz. Lura pudessi esser ch’il rumantsch vegn ad esser svanì cumplettamain en las famiglias. En nossas vitas professiunalas e publicas discurrin nus forsa be pli englais. La vita sa splega forsa mo pli en il mund digital ed ils cunfins da noss conturn linguistic, social e professiunal s’extendan lunsch davent. Nus vivain lura dal tut independentamain dad in lieu geografic e duvrain per forza ina lingua communabla che tuts chapeschan. Vegn la globalisaziun e sias consequenzas a dictar cumplainamain noss diever da lingua? Forsa gea. Ma speranza vesa la realitad linguistica tuttina ora meglier per il rumantsch – e quai grazia a las dinamicas globalas. Lura na fissan la ninanana ed ils discurs cun nossas tattas e noss tats tuttina betg ils unics muments rumantschs. Grazia al svilup digital èsi speranza pussaivel che mintgina e mintgin discurria sia lingua, mantegnia sias ragischs culturalas e linguisticas e vegnia chapì dals auters. In’applicaziun translatass directamain quai che nus schain – tut tenor il motto: il nuf en l’ureglia e chapir tut. Jau sper ch’i giaja en questa direcziun, almain pertutgant la lingua sco med da communicaziun.

Columna

Avrir la box Serrar la box

RTR sa fatschenta durant trais mais da la dumonda co ch'il Grischun vegn ad esser en 100 onns. En quest connex publitgeschan RTR e la FMR ensemen mintga venderdi ina columna d’ina persunalitad grischuna, in text che sa fatschenta exact cun questa dumonda: Co vesa ora il Grischun en 100 onns?

RTR publitgescha tut ils texts excepziunalmain en la versiun originala, quai vul dir en l'idiom dal columnist ubain da la columnista, en Rumansch Grischun u er en lingua tudestga.

Per che nus na manchentian betg quest svilup e per che nus fetschian ils dretgs pass vers la digitalisaziun dovri ussa tscherts sforzs e tschertas decisiuns. Perquai ch’il tempo è aut e vegn dictà da las linguas fermas e grondas. Linguas minoritaras sco il rumantsch ston chattar lur atgna via – e lur prioritads. Ellas ston nizzegiar las dinamicas da quest svilup a favur da lur pledadras e pledaders. Sche la via dal rumantsch na maina betg tras il mund digital, svanescha la lingua or dal mintgadi professiunal, va a perder, daventa inexistenta. Quai vul dir che las applicaziuns digitalas, ils instruments digitals, sco p.ex. programs da translaziun, da transcripziun e da correctura, ston chapir e savair rumantsch. En pli ston els esser accessibels per mintgina e mintgin. Per consequenza pudessan tuttas e tuts era chapir e savair applitgar il rumantsch, tut normal e senza barrieras.

Dentant n’èn questas ponderaziuns segir betg l’unica resposta a la dumonda tschentada al cumenzament. La lingua n’è betg sulettamain in vehichel da communicaziun. IIs pleds, il ritmus e la melodia transmettan dapli che mo infurmaziuns. Ina lingua è ina moda da s’exprimer, ina maniera da raquintar istorgias e chantar chanzuns, ina moda da pensar ed argumentar – ina lingua è in mund entir. Quest mund va a perder, sche nus discurrin tuts mo pli englais. El giess a perder betg mo en l’expressiun culturala, dentant era sco moda da pensar e crear nossa societad, noss interagir politic ed economic e nossas visiuns per noss futur. Per ch’ina lingua restia viva en tut quests champs dovri ina promoziun cumplessiva. Uffants ston avair la pussaivladad da duvrar il rumantsch en scola, cun leger e tadlar istorgias, persunas giuvnas ston pudair far emprendissadis e pli tard chattar plazzas nua ch’ellas pon far diever dal rumantsch, artists dovran tribunas cun in public rumantsch, scienzadas dovran texts, vegls e novs, ed ulteriur material per perscrutar ils svilups da la lingua – mintgina e mintgin dovra in pitschen mund rumantsch per pudair viver la lingua. Las pussaivladads da la digitalisaziun simplifitgeschan il diever da la lingua en blers da quests champs. Ella n’è dentant betg la pitga principala per mantegnair ina lingua. Questa pitga èn tut las Rumantschas e tut ils Rumantschs che dovran mintga di e dapertut lur lingua.

Tschient onns è in lung temp. Jau sun dentant segir che las sfidas che l’umanitad frunta lura èn anc adina cumplexas quai che reguarda aspects politics, socials, economics, ecologics e geografics. Creativitad ed individualitad èn segir anc adina dumandadas per chattar respostas e soluziuns. Ina societad diversa è pli adattada da sa mantegnair, renovar, sa reinventar adina puspè. Ina societad diversa cumpiglia era numerusas linguas e cun quai bleras differentas modas da pensar e dad esser creativ.

Tge è tia visiun? Parta cun nus tia visiun per noss chantun. Texts, maletgs, audios ubain er videos gugent trametter a: input@rtr.ch

Il Grischun en 100 onns

Artitgels legids il pli savens