Sguard anavos: Ia sung nia confrunto cun la dumonda scu tg’ia m’imaginess igl cantun Grischun an 100 onns! Adegna cura tg’ia pains ve digl futur, varda gl’amprem madem gliunsch aint igl passo. Oz scrivainsa igl onn 2022, minus 100 onns dat igl 1922!
Igl Grischun debatteva da chel taimp sur dall’introducziun digl automobil. Las grondas veias sur igls pass grischuns eran betg anc biageidas. Igl tunnel digl San Bernardino per exaimpel dovra anc 45 onns per neir davert. Ainten igl Grischun abitavan 120000 persunas. I dava anc nignas sagondas abitaziuns. Las ampremas ovras hidro-electricas grondas eran an construcziun. Igl sport da skis era an naschientscha, pero sen en nivel fitg fitg modest sainza runals e soptgeras. Pero era la Veiadafier retica inclusiv igl tunnel digl Alvra gio finalisos.
Igl mond anturn igl Grischun era industrialiso e globaliso. Las colonias giuivan ena gronda rolla ed igls stadis naziunals eran permangs da ramplazzar las monarchias. Ena gronda ghera era gist passada e la Sagonda Ghera mundiala stava anc avant la porta.
Visiun: Igl sguard anavos mossa tgi ainten ena visiun digl cantun Grischun an 100 onns dad oz, ergo igl 2122 èn proximas ideias absolutamaintg realisticas: 300000 abitants ed abitantas, cumplettamaintg nov sistem da transport.
Detg chegl è mies giaveisch global tgi la mia patria grischuna seia er an tschent onns ancunaschainta per las muntognas e la nateira. Las sulettas differenzas tg’ia giaveisch cunter oz è tgi la structura dalla populaziun seia pi angulivada tranter unfants e giuventetna, populaziun activa e pensiunada. Anple duess la populaziun activa aveir access tar lavour e las plazzas digl 22avel tschentaner sainza d’aveir da bandunar la patria scu igls davos tschentaners. Scu realisar igls giaveischs?
Amprem punct: Da prancepi è igl Grischun ena cuntrada fitg tschartgeda tgi schea anmez l’Europa cun tot las pussebladads. Igl sulet muteiv tgi la populaziun giovna emigrescha è tgi la distanza an direcziun dall’aglomeraziun da Turitg e las distanzas tranter las valladas aint igl Grischun sez èn mengia grondas per pendular.
La digitalisaziun e la conversiun dallas plazzas an direcziun da sarvetschs anstagl producziun, lubeschan an general aint igl futur da survantscher pi grondas distanzas tranter li da dimora e li da lavour. Ia sung pero persvadia, tgi per midar igl trend da depopulaziun stò neir biagia se ena nova infrastructura da transport aint igl Grischun. Chella infrastructura ò da colliieir d’ena vart las vals aint igl Grischun tranter ellas e dall’otra vart colliier igl Grischun cun la regiun metropolitana da Turitg.
I stò esser pussebel da contanscher Turitg an en’oura da mintga vischnanca digl Grischun. E pendular tranter las vals stò esser pussebel an terma da 5 anfignan15 minutas, per exaimpel San Murezzan – Tavo.
Chegl vot deir – ia giaveisch surtot tunnels da tren tranter Tavo, la Nagiadegna, Surses, Valragn, Vals, Surselva. Ins pudess deir en tschertgel tgi colliescha tot las vals traversalmaintg. La SBB stò manar igls trens cun 160 km/h anfigen Tusang ni anc migler anfignen Casti. Migler anc biagier ena ‹Ostalpenbahn› tranter Coira e Milano. Las ideias èn gio nascheidas cun igl project ‹Alptrain› dad Andreas Tuffli. I dovra anple tunnels agl Walensee e tigl Zimmerberg per accelerar igl tempo digl trens tranter Turitg e Coira ed uscheia scursaneir chel viadi. Tot chellas infrastructuras duessan basar sen igl tren, tgi resta er igls proxims tschent onns igl med igl pi effiziaint.
Sagond punct: Per tgi seia per la populaziun er aint igl avigneir interessant d’abitar aint igl Grischun, stuainsa mantigneir nossa attractivitad da sport e taimp liber. Chegl vot deir, igls lis turistics duessan neir sviluppos anavant. Igl focus resta scu oz sen indrezs da sport, hotels, gastronomeia, infrastructura e sarvetschs da famiglia e pi tgunsch anc bler oter daple.
Terz punct: Scu terz punct vainsa da preservar igl ambiaint. Chegl vot deir an amprema lengia redutgier igl CO2 sen nolla. Chegl è pussebel igls proxims 40 onns e duess esser schliia dei avant igl 2122. Forsa tgi nous vagn gio ena nova tecnologia tgi ans dat schizont la pussebladad da puspe piglier davent igls panels solars ed igls rampars artificials per las ovras hidro-electricas. Nous niron a concentrar igl abitar ainten las vischnancas gio existentas e biagiaron tgesas pi otas anpe da nizzigier daple nateira – betg anc surbiageida. Pertge, la nateira vign rara e perchegl mintga meter quadrat pi valerous. Ena part dalla carschientscha dalla populaziun vign absorbeida ainten las abitaziuns secundaras gio existentas.
Co vivain nus en 100 onns? Tge sa mida e tge resta? Ensemen cun Vus dain nus in sguard en il futur dal Grischun.
Tge è tia visiun? Parta cun nus tia visiun per noss chantun. Texts, maletgs, audios ubain er videos gugent trametter a: input@rtr.ch
