Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

100 onns Tista Murk Tista Murk e la litteratura

I dat mo paucs auturs rumantschs oriunds da la Val Müstair. Tista Murk è senza dubi il pli enconuschent dals auturs jauers en la litteratura rumantscha contemporana.

Diversas da sias poesias han servì per chanzuns da cumponists grischuns, sco p.ex. Tumasch Dolf, Armon Cantieni e Gion Antoni Derungs. Fitg populara è daventada la chanzun «Pro’l Rom», l’imni jauer che avertescha ina giuvna matta da betg s’inamurar a la riva dal Rom, il flum principal da la Val Müstair. Gia l’emprima strofa ballantscha vi e nà tranter admoniziun e tentaziun: «T’inchüra giuvnetta da l’aua dal Rom, chi chant’e chi sbuorfla tant dutsch e tant lom.»

Tista Murk porta in «vent frestg»

Cun sias poesias d’amur – surtut quellas en ils onns ’40 – chatta Tista Murk in agen tun en la litteratura rumantscha, in tun ch’è vegnì valità pli tard era sco «vent frestg en la litteratura ladina». Furmalmain resta Tista Murk bain anc rentà vi da la poesia rimada a moda tradiziunala, al nivel dal cuntegn gughegia el però da scriver avertamain da daletgs e dolurs cun l’amur. Probablamain ina da sias meglras poesias, er tenor la valitaziun da ses collega autur Andri Peer, è «Berna la not», publitgada en la collecziun «Prüms prüjs»:

Berna la not

Berna dorma

s-chürantada,

gnanc’ün’orma

plü per strada;

be sulet

eu at spet.

Il palazi

be daspera

raiv’il spazi

grisch da tschiera:

eu spranzaj

be sün tai.

E l’agüzza

catedrala

sco la pizza

s-chüra sta’la

co ch’eu t’am,

co ch’eu bram.

Suot l’archada

punt chi maina

pro l’amada,

l’aua staina;

nu gnarà

ella mâ?

In um da l‘acziun

audio
Di da la mamma dals 12.05.1961
ord RTR Audio dals 01.04.2015.
laschar ir. Durada: 1 minuta 32 Secundas.

L’entira ovra da Tista Murk cumpiglia dasper las poesias era intgins raquints e numerus teaters, per gronda part scrits en vallader, però era en sursilvan, rumantsch grischun e tudestg. Il romanist Reto R. Bezzola attribuescha l’autur jauer cleramain al teater: «Tista Murk ais essenzielmaing ün autur dramatic.» Era l’autur sursilvan Gion Deplazes scriva davart l’ovra da ses collega: «Pli voluminusa ed impurtonta ei la dramatica. Cheu fuva Tista Murk egl element sco quei ch’el fuva era sin auters camps igl um dalla acziun.» Cun las ovras dramaticas, surtut cun ils gieus libers, cuntanscha el segiramain in pli grond public che cun ils auters texts.

Tista Murk ais essenzielmaing ün autur dramatic.
Autur: Reto R. Bezzola

Ina schelta da texts da Tista Murk (senza teaters), en successiun cronologica:

  • Il chavrerin: Raquint 1943
  • Spinai: Raquint, 1944
  • Prüms prüjs: Poesias, 1945
  • Nos min: Istorgias e legendas 1973
  • Poesias: Reediziun dad ina schelta da l’ovra lirica, 1998

Tista Murk a la testa da l’uniun

audio
Tascha pitschen sain, 1986
ord RTR Audio dals 01.04.2015.
laschar ir. Durada: 29 Secundas.

Er al nivel instituziunal s’engascha Tista Murk per la litteratura rumantscha, era qua fa el lavur da pionier. El è il motor principal che metta en moviment da fundar in’uniun per scripturas e scripturs rumantschs. Dal 1945 vegn el perquai elegì logicamain sco emprim president da la «Società da scripturs rumantschs» che sa numna oz l’Uniun per la Litteratura Rumantscha e che organisescha mintg’onn a Domat ils Dis da litteratura. En sia funcziun sco president sa stenta Tista Murk immediat dad integrar auturas ed auturs da tut las regiuns rumantschas ed el intimescha da crear aifer l’uniun gremis da critica litterara che meritan er quel num. Perquai che tenor Tista Murk devi en la litteratura rumantscha savens critica che nudriva «be las lodavaglias». Durant ils circa tschintg onns sco president (1945-1951) realisescha Tista Murk cun sia suprastanza tranter auter l’emprima ediziun da las «Novas litteraras» (1948), l’organ da publicaziun da l’uniun, ina publicaziun ch’è daventada in forum d’experimentar, da critica e da discussiun per la litteratura rumantscha. La revista datti anc adina, ella cumpara ina giada l’onn sut il num «Litteratura».

Biblioteca ZHAW cun num Tista Murk
Legenda: Tista Murk fa notizias si Planatsch sur Trun. MAD

Cura ch’il rumantsch grischun vegn creà ils onns 1980, sa declera Tista da bell’entschatta sco grond aderent da quest’emprova per dar al rumantsch dapli forza e preschientscha. El è era in dals emprims auturs rumantschs che ristga da scriver texts pli lungs en questa nova lingua unifitgada.

Artitgels legids il pli savens