I dat in interess remartgabel e duraivel per la lingua e cultura rumantscha tar nun-Rumantschs en ed ordaifer la Svizra. Quai fatg conferma la lunga tradiziun dals curs da stad en Surselva ed en Engiadina cun dumbers da participantas e participants creschents sur passa quatter decennis. La «Fundaziun Retoromana Pader Flurin Maissen» (Laax) e la «Fundaziun Planta – Samedan» èn ils dus pols ferms per il sursilvan ed il puter.
Da l’America a Rumein
Sin iniziativa dals trais frars Maissen, fermamain engaschads per lingua e cultura rumantscha, prof. Augustin Maissen (Universitad da North Carolina, USA), pader dr. Flurin Maissen (Degen-Rumein) e dr. Alfons Maissen (Cuira) ha lieu l’emprim curs internaziunal da filologia e litteratura rumantscha la stad 1969 en il benefizi da la claustra da Mustér a Rumein. 22 scienziad(a)s ord 6 naziuns sa participeschan. Uschia cumenza ina istorgia da success. Davent dal 1972 vegn sper linguistica e cultura er instruì dapli la lingua, uschia ch’ils curs s’avran er ad in public pli vast.
1982 daventa il «Institut de Cuors Retoromontschs» ina «Fundaziun Retoromana Placi a Spescha». 1999 vegn la fundaziun renumnada «Fundaziun Retoromana Pader Flurin Maissen» en regurdientscha dal fundatur carismatic dals curs. Damai ch’il dumber da participant(a)s crescha ad in crescher dischlocheschan ils curs l’emprim en Casa Caltgera a Laax (1982) ed anc ina giada en la Casa da Sentupada da las soras dominicanas a Glion (2015). 2019 accumpleschan ils curs – quels oriundamain da Rumein – lur 50avel anniversari.
Ils onns han purtà blers svilups als curs, vers ina purschida zunt professiunala cun tut quai che tutga vitiers, er per famiglias.
Engiadina – la tradiziun da curs è putera
Sco regiun turistica e cun blers novs residents betg rumantschs è l’Engiadin’Ota predestinada per porscher curs da rumantsch. In fatg remartgabel: l’iniziativa per ils curs da la Fundaziun Planta a Samedan che vegnan organisads dal 1973 vegn dad in Franzos, il Dr. Gerard Bodemer. En ina Scuntrada rumantscha dal 1981 raquinta el da ses impuls da vegnir activ.
Suenter in bun decenni dals curs a Samedan han magisters, referents e participants relatà en in’emissiun dal Radio Rumantsch da lur motivaziuns ed experientschas cun instruir u emprender puter en Chesa Planta. La concepziun dals curs correspunda a quella gia cumprovada en Surselva. Ella cumbinescha las uras d’instrucziun cun excursiuns e referats culturals e star en legra cumpagnia.
Curs da rumantsch pon dar speranza en regiuns gia pulitamain germanisadas sco il curs da sutsilvan per indigens en Val Schons. Ubain els pon esser ina attracziun turistica en ina regiun linguisticamain anc ferma sco l’Engiadina Bassa. Omadus han chattà success.
Sa chapir fa bun vischinadi
Il rumantsch è senz’auter abel da fascinar er vischins da linguatg tudestg. Quai demussa l’engaschi dad abitants da Val e da scolars da la scola media a Sargans che vulan emprender sursilvan.
Jeu sun da Bogn Ragaz. Jeu frequentel il gimnasi mercantil. Jeu emprendel romontsch pervia dallas bialas giuvnas grischunas.
