Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Surselva Romontscha Toni Vinzens duai suandar Donat Nay

A sia radunanza generala il venderdi saira en chasa da scola a Sevgein ha la Surselva Romontscha nominà ses president Toni Vinzens sco candidat per la suprastanza da la Lia Rumantscha (LR). El duai remplazzar Donat Nay che sto sa retrair suenter nov onns pervia da la limita dal temps d’uffizi.

audio
Surselva Romontscha: funcziun dubla per Toni Vinzens
ord Actualitad dals 25.03.2024. Maletg: FMR
laschar ir. Durada: 3 minutas 59 Secundas.

Sco suppleant da la suprastanza da la LR vegn Linus Livers proponì. Suenter la radunanza generala è vegnì manà ina discussiun da podi davart il tema «Romontsch sursilvan: Quo vadis?».

Sa participads a quella discussiun moderada da Linus Livers èn la linguista Marietta Cathomas Manetsch, la scolasta Michal Hohl ed il schurnalist Hans Huonder. Els han constatà, ch’il rumantsch sursilvan s’adattescha al temps. Per cuntanscher la giuventetgna saja magari necessari da s'adattar in pau al «slang giuvenil» che prefereschia sper germanissems da nov er savens anglicissems.

Las influenzas vicendaivlas da differentas linguas na stoppian betg exnum esser ina smanatscha per il rumantsch periclità, ellas possian era esser in enritgiment che promova l’actualisaziun ed augmenta la chapientscha vicendaivla. Il rumantsch actual na saja perquai betg menders ch'il rumantsch d'antruras. El saja simplamain s’adattà als basegns da las pledadras ed ils pledaders.

Tge rolla giogan las medias?

La pretensiun ch’il rumantsch perdia cuntinuadamain substanza, na san las exponentas al podi betg confirmar. Tenor il chauredactur substitut da la Fundaziun Medias Rumantscha (FMR), Hans Huonder, han contribuziuns schurnalisticas betg sulettamain ina finamira linguistica, anzi ellas ston era esser bain chapaivlas e far gust da leger. Sco schurnalist veglia ins cunzunt era pledentar la giuventetgna e qua stoppia ins magari far tschertas concessiuns linguisticas per garantir la chapientscha.

Rumantsch a Glion

Per la scolasta e co-presidenta d’in cussegl da scola Michal Hohl ch’è vegnida cun sia famiglia da Turitg a Castrisch è la sensibilitad per l’impurtanza dil rumantsch creschida adina dapli en il decurs da sia furmaziun ed activitad professiunala.

Tenor ses avis è la posiziun dil rumantsch a Glion e conturn anzi vegnida rinforzada entras la fusiun. «Tgi che sa oz a Glion betg rumantsch è en dischavantatg», accentuescha la co-presidenta dal cussegl da scola. La vischnanca fusiunada Ilanz/Glion mainia dal reminent trais tips da scola: scolas fundamentalas rumantschas e tudestgas e partiziuns bilinguas.

La linguista da RTR Marietta Cathomas accentuescha ch’igl saja da far ina differenza tranter la lingua pledada ed la lingua scritta. Uschia è ella da l'avis che translaziuns verbalas da texts tudestgs sco era locaziuns englaisas e tudestgas sajan tuttavia tolerablas en la lingua pledada che veglia esser damanaivel da l'auditori.

Rumantsch grischun

«Pli bler attenziun èsi dentant da dar a la versiun scritta, sco sin la pagina da RTR-online, nua che nus sa servin dal rumantsch grischun per augmentar la chapientscha interrumantscha», di Cathomas. Applitgar persuenter ils idioms fissi «ina salata nunditga».

La pedagoga Michal Hohl accentuescha las grondas stentas che scolina e scola fan per promover il rumantsch. «Savens san ils uffants oz meglier rumantsch che lur geniturs.» Cunzunt vegn dà gronda paisa a la derasaziun da neologissems per chaussas novas.

Per la linguista Marietta Cathomas è il «Pledari grond» in enorm stgazi linguistic che vegn era actualisà e cumplettà permanentamain. Damai che quels neologissem sa laschan transponer tgunschamain en ils idioms, fructifitgeschia il rumantsch grischun essenzialmain ils idioms. «Il potenzial linguistic dil rumantsch è oz uschè grond sco anc mai», punctuescha la linguista sursilvana.

Hans Huonder renda attents a las difficultads da recrutar schurnalistas e schurnalists per las medias rumantschas. El accentuescha la necessitad d’in bun support linguistic e d’ina solida furmaziun ed accumpagnament schurnalistic da las participantas ed ils participants. «La lingua schurnalistica sto esser correcta, dentant cunzunt era bain chapaivla», punctuescha Huonder.

Artitgels legids il pli savens