Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Istorgia Las pli grondas bovas dal Grischun

La pli gronda bova enconuschenta en las alps è stada la bova da Flem avant circa 9'500 onns: 11'000 kilometers cubics èn ids a val (Brinzauls: 0,0015 kilometers cubics). Quai è dentant mo ina da las bleras bovas e crudadas da crappa spontanas en l'istorgia dal Grischun.

  • Bondo 2017: L'emprima part dal Piz Cengalo è vegnida a val il 2012. 2017 è anc ina bova da grondezza sumeglianta (3 miu. meters cubics) vegnida che ha chaschunà gronds donns en il vitg e spulì otg viandantas e viandants. Il grip dal piz è er oz anc instabil.
  • Val Strem il 2016: Circa in kilometer sur il vitg da Sedrun è il grip sa mess en moviment. Persunas u chasas n'èn betg stadas periclitadas, igl ha dentant dà donns vi da l'infrastructura d'aua e d'electricitad. Quai èn stads circa 200'000 meters cubics.
  • Zarera (Poschiavo) 1486: En il sid dal pass dal Bernina en la Val Lagunè cuvran 800'000 meters cubics crappa il vitget da Zarera. Tenor funtaunas dal temp moran var 300 persunas.
  • Piuro (Bregaglia) 1618: Ina part dal Monte Corno sepulescha bunamain l'entira vischnanca da Piuro en la Bregaglia. Igl haja dà enturn 1'000 morts e mortas, stiman ins oz.
video
L'onn 1618: La bova da Piuro
Or da RTR dals 22.10.2018.
laschar ir. Durada: 5 minutas 45 Secundas.
  • Mustér, Brulf 1668: Da la vart dretga da la val vegnian giu 15 milliuns meters cubics. La fracziun da Brulf vegn sepulida e 22 persunas moran. Durant trais uras ha la bova bloccà il Rain.

Ulteriuras grondas bovas hai dà a Mombiel (1770) nua che radund 17 persunas èn mortas, a Schiers (1805, 18 unfrendas) ed a Favugn nua ch'i ha dà pliras bovas tranter il 1830 ed il 1916. Plinavant hai a Fidaz il 1939 dà ina tragedia: 5 creschids e 13 uffants èn morts perquai ch'i ha tutgà la chasa d'uffants «Sunnehüsli».

Er sper Brinzauls e Bondo hai dà bovas en ils ultims onns, per gronda part pli pitschnas:

In process natiral istoric

La furmaziun da las alps ha cumenzà avant circa 300 milliuns onns. Tar il svilup geologic tutga er l'erosiun: La pizza ed ils culms dattan puspè dapart. Per part vegn la crappa transportada giu pass per pass, per part croda ella en ina giada.

Il pli extrem exempel per quai è la bova da Flem. Sut pudais cumparegliar quant grond che quai eveniment è stà.

Grössenvergleich der Felsmassen der verschiedenen Bergstürze in der Geschichte
Legenda: La surfatscha dal volumen da las bovas: Sche mintga bova fiss stada in bloc singul da crap, lura pudess'ins cumparegliar lur surfatschas uschia. RTR

Ina bova senza eguala

Per imaginar il volumen da la bova da Flem: Igl è circa uschè blera crappa sco il volumen dal lai da Constanza. Oz cuvra il guaud la massa ch'è ida a val. Il terren n'è anc oz betg fitg fritgaivel e perquai na vegn el er betg nizzegià da puras e purs. Il guaud ha plinavant dà il num a la Surselva: sur la selva.

Cumpareglià cun Flem è Bondo ina pitschna bova. En las costas da la Val Bondasca e dal Piz Cengalo èn dentant otg persunas mortas da quai temp. Quant blers ch'eran pertutgads da la bova da Flem na san ins oz betg.

Artitgels legids il pli savens