Il Giuven Jauer
Gia dal 1938, damai sco giuvenot da mo 23 onns, fundescha Tista Murk la revista «Il Giuven Jauer». El iniziescha quella gasettina e segna responsabel per ina gronda part dals artitgels. La gasettina, publitgada a l’entschatta sco organ uffizial da la giuventetgna jaura, tracta temas multifars: da l’istorgia locala enfin tar temas litterars. Pli delicat èsi però stà da tractar temas politics. Tals artitgels èn adina fruntads sin critica negativa. Tuttina han descripziuns dal progress economic adina puspè chattà la via en la gasettina: l’arrundaziun, il turissem d’enviern ubain il traffic public. L’entschatta cumpareva «Il Giuven Jauer» mintga trais mais ina giada, pli tard alura mintga mais e mez.
Pliras giadas ha Tista Murk però smanatschà da vulair chalar cun la publicaziun da la gasettina, causa ch’el n’aveva betg temp avunda, causa difficultads finanzialas e mancanza da correspundents. L’onn 1969 ha alura propi battì la davos’ura da la gasetta ch’è vegnida fusiunada quel onn cun il «Fögl Ladin».
Il Museum Chasa Jaura
Dapi il 1973 datti a Valchava il Museum Chasa Jaura. Quel è dad ina vart in museum regiunal en il senn classic, in museum che vuless salvar e conservar mobiglia e guaffens vegls or dal mintgadi da l’agricultura e dal mastergn. Da l’autra vart vegnan contrastads quels objects regularmain era cun l’art contemporan. Ins pudess dir che quai era gia l’idea oriunda da Tista Murk da l’iniziant e promotur principal er tar quest’instituziun jaura. En in’emissiun dal Balcun tort da l’onn 1973, en occasiun da l’avertura, di Tista Murk: «Quai nun ha dad esser ün museum mort, quai stuvess esser üna chasa d’inscunters, ün center da lavur.» El vuleva damai che la giuventetgna chattia la via en questa chasa e sviluppeschia vinavant l’ierta culturala. L’edifizi da la Chasa Jaura, ina veglia chasa da purs, aveva la vischnanca da Valchava vendì a la fundaziun dal museum gia il 1964, suenter ch’ella aveva servì blers onns sco chasa poverila.
Quai nun ha dad esser ün museum mort, quai stuvess esser üna chasa d’inscunters, ün center da lavur.
Biblioteca Jaura
Era la Biblioteca Jaura va enavos sin in’inziativa da Tista Murk. Durant blers onns aveva el rimnà quasi tut quai ch’era vegnì publitgà sur da sia val paterna e sur da la lingua rumantscha. Quel corpus immens ha Tista Murk alura regalà a la Val Müstair. Silsuenter è quella collecziun vegnida amplifitgada e cumplettada, surtut da l’anteriur reverenda Hans-Peter Schreich. La Biblioteca Jaura sa chatta oz en l’anteriura chasa communala da Valchava ed è probablamain ina da las pli ritgas documentaziuns sur da la Val Müstair.
Teaters en Val Müstair
In grond effect da mobilisaziun culturala en Val Müstair han senza dubi gì ils gieus libers iniziads e realisads sut la batgetta da Tista Murk. Il 1949 ha la Val Müstair commemorà il giubileum da 450 onns dapi la battaglia da la Chalavaina. Per quell’occasiun ha Tista Murk scrit bel ed aposta in gieu festiv cun il titel «Chalavaina». Il toc ha la gruppa represchentà tschintg giadas en Val Müstair e sis giadas silsuenter anc en Engiadina. Ed intgins onns pli tard ha Tista Murk timunà in proxim gieu liber, questa giada cun anc dapli acturas ed acturs. Var 200 persunas han represchentà l’onn 1962 il gieu liber «La prova», in teater en commemoraziun dals 200 onns libertad da la Val Müstair. Las represchentaziuns èn vegnidas fatgas sin la Valetta, in prà terrassà sur la vischnanca da Müstair.