Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

L'archivar recumonda Narradads da tschaiver - da bagordas e barlot

Sco center da tschaiver en il Grischun vala da vegl ennà la vischnanca da Domat. Era la chapitala Cuira ha ina lunga tradiziun da tschaiver. Ils davos decennis è il tschaiver s’enragischà adina dapli en la Surselva. Main derasà è l’usit da tschaiver en l’ulteriur Grischun.

Domat – la metropola dal tschaiver en il Grischun

Quai ch’il tschaiver da Basilea signifitgescha per la Svizra, quai signifitgescha il tschaiver a Domat per il Grischun. A Domat è il tschaiver enconuschent sco «Bagordas». Pli baud vegnivan anc organisadas sairas da bagordas separadas: sauts per umens u mo per dunnas. Il «Margis Bel» vegniva lura fatg tschaiver communabel. Il far bagordas a Domat era in dals lungs carnavals en il Grischun. El cumenzava gia 3 emnas avant la mesemna da la tschendra. Il Radio Rumantsch aveva tematisà il 1981 il «schever» da Domat:

audio
Il "schever" a Domat 1981
ord RTR Audio dals 16.02.2017.
laschar ir. Durada: 29 minutas 46 Secundas.
A Domat vegn fatg pli gugent bagordas enstagl dad ir en baselgia.
Autur: Pader chaputschin 1702
A Domat ston era politicras tegnair il chau durant il tschaiver.
Legenda: Bagordas 2016: A Domat ston era politicras tegnair nà il chau durant il tschaiver. MAD
video
Il til da bagordas a Domat
Or da L’archivar recumonda dals 13.02.1988.
laschar ir. Durada: 2 minutas 45 Secundas.

Il tschaiver a Domat obligatori en scola

Il pli vegl document enconuschent che menziunescha il tschaiver a Domat datescha dal 1702. In frar chaputschin aveva reclamà en quest scriver ch’ils da Domat fetschian pli gugent bagordas che dad ir en baselgia. Il 1824 vulevan las autoritads politicas schizunt scumandar il tschaiver a Domat. Dentant senza success. Il far bagordas a Domat ha survivì. En las scolas da Domat tutga il zambregiar mascaradas e la participaziun al til da tschaiver tar il plan d’instrucziun.

Il tschaiver en Surselva

En Surselva ha il tschaiver pudì festivar ils onns 80 dal tschientaner passà ina renaschientscha. En lieus sco Mustér, Sedrun, Trun e Sumvitg èn vegnidas fundadas musicas da tschaiver. Il tschaiver da pli baud en las ustarias è vegnì remplazzà cun in til ed ina festa finala en ina localitad pli gronda. Era las scolas e scolettas da las differentas vischnancas gidan ad embellir ils tils da tschaiver en Surselva cun mascras e tematicas fitg differentas ord la vita da mintgadi.

Ina gugga ad in til da tschaiver en Surselva.
Legenda: Onn per onn tils da tschaiver en Surselva. Las Zoclas da Sumvitg il 2016. MAD

La specialitad a Mustér: la dretgira nauscha

A Mustér han ins laschà reviver il 1987 la dretgira nauscha sco punct culminant a la fin dal tschaiver. A moda ilarica e satirica tira la dretgira tuts e tuttas tras il tscharesch. Il chasti final è la furtga, nua ch’il mender malfatschent vegn pendì.

Il 1989 aveva la Televisiun Rumantscha filmà il process da la dretgira nauscha che vegn organisada sin il plaz scola a Mustér.

video
Dertgira nauscha a Mustér 1989
Or da L’archivar recumonda dals 11.02.1989.
laschar ir. Durada: 2 minutas 58 Secundas.
Saveis ch’ei dat duas sorts glieud en Surselva? Da quels ch’ein per il rumantsch grischun, e da quels ch’ein encunter il rumantsch grischun.
Autur: Dertgira nauscha 1989

Film istoric dal til da tschaiver a Cuira avant 90 onns

Era a Cuira ha il tschaiver ina lunga tradiziun. In film istoric senza tun, ch’è vegnì restaurà da la Cinémathèque Suisse cun sustegn da Memoriav, mussa parts dal til da tschaiver a Cuira il 1927. Ils temas da quest til eran tranter auter ina moziun d’economia, il piunier da sgol Walter Mittelholzer en l’Africa e l’avegnir da Cuira sco «Reichsstadt».

video
Tschaiver a Cuira 1927
Or da RTR dals 01.02.1927.
laschar ir. Durada: 2 minutas 36 Secundas.

RR actualitad 11:00

Artitgels legids il pli savens